امیرحسین موسوی- پژوهشگر اقتصادی: بازار ارز به عنوان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های اقتصادی، نقشی کلیدی در جهت‌دهی انتظارات کارگزاران اقتصادی ایفا می‌کند. در ایران، نوسانات بازار ارز تأثیر عمیقی بر سایر سایر بخش‌های اقتصادی و بازارها نظیر تورم، بازار مسکن، بازارسهام، خودرو و طلا دارد. از سوی دیگر به دلیل وابستگی بخشی از صنایع به مواداولیه وارداتی، جهش‌های ارزی ساختار بهای تمام شده محصولات این دسته از صنایع را با تغییرات قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو می‌کند. در همین راستا، اخیرا بانک مرکزی برای شکل‌گیری یک بازار منسجم و کارا برای کشف نرخ حقیقی ارز اقدام به راه‌اندازی بازار ارز تجاری کرد. در ادامه ابتدا به آثار تغییرات نرخ ارز و نقش این بازار در سایر بازارهای مالی و دارایی و برخی عوامل اثرگذار بر بازار ارز را مرور کرده و سپس نقش محوری بازار ارز تجاری برای زمینه‌سازی افزایش سطح پیش‌بینی‌پذیری بازار ارز را ارزیابی می‌کنیم.
ریسک‌های سیاسی و ژئوپلتیک: ریسک‌های سیاسی داخلی و بین‌المللی از عوامل مؤثر بر نوسانات بازار ارز محسوب می‌شوند. افزایش تنش‌های سیاسی، کاهش اطمینان سرمایه‌گذاران و خروج سرمایه از کشور، منجر به افزایش تقاضا برای ارزهای خارجی و کاهش ارزش پول ملی می‌شود. این نوسانات تأثیر مستقیمی بر سطح تورم و بازارهای دارایی دارد. مدیریت ریسک‌های سیاسی و تلاش برای کاهش تنش‌های بین‌المللی می‌تواند به ثبات بازار ارز کمک کند. البته این ریسک‌ها عموما اثرات موقت و کوتاه‌مدت دارند و با برطرف شدن ریسک موجود، انتظار آثار بلندمدت را نمی‌توان از این مولفه بر بازار ارز داشت.
تورم، نقدینگی و انتظارات تورمی: تورم یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر بازار ارز است. افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و رشد نقدینگی موجب کاهش قدرت خرید پول ملی و افزایش تقاضا برای ارزهای خارجی می‌شود. همچنین، انتظارات تورمی، که ناشی از نوسانات بازار ارز است، می‌تواند موجب افزایش تقاضا برای ارز به عنوان یک دارایی امن شود. این چرخه معیوب، تأثیرات شدیدی بر بازارهای دیگر مانند طلا و مسکن دارد.
سیاست‌های ارزی بانک مرکزی: نقش بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سیاست‌های ارزی شامل مدیریت عرضه و تقاضای ارز، بازارسازی و مدیریت ذخایر ارزی می‌تواند آثار مهمی بر کاهش نوسانات داشته باشد. با این حال، اجرای سیاست‌های غیراصولی یا ناهماهنگی با سیاست‌های مالی می‌تواند منجر به بی‌اعتمادی در بازار و افزایش نوسانات شود.
صادرات نفتی و غیرنفتی و تراز تجاری: در اقتصادی با ویژگی‌های ایران، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی باعث می‌شود که نوسانات قیمت نفت تأثیر مستقیمی بر بازار ارز داشته باشد. کاهش درآمدهای نفتی یا محدودیت‌های صادرات غیرنفتی می‌تواند منجر به کاهش عرضه ارز و افزایش نرخ آن شود. بهبود صادرات غیرنفتی و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی می‌تواند از آسیب‌پذیری بازار ارز در برابر شوک‌های خارجی بکاهد.
چشم‌انداز اقتصادی و رکود تورمی: چشم‌انداز فعالان اقتصادی از چرخه‌های رکود و رونق اقتصادی، به ویژه در شرایط رکود تورمی، بر بازار ارز تأثیر می‌گذارد. در شرایطی که رشد اقتصادی کاهش و تورم افزایش می‌یابد، بازار ارز دچار نوسانات بیشتری می‌شود. سیاست‌های پایدار اقتصادی و افزایش شفافیت می‌تواند موجب کاهش نااطمینانی در بازار ارز شود.
سناریوهای تحریم: تحریم‌های بین‌المللی یکی از مهم‌ترین عوامل خارجی و برون‌زای تأثیرگذار بر بازار ارز است. کاهش دسترسی به منابع ارزی خارجی و محدودیت در تجارت بین‌المللی موجب افزایش فشار بر بازار ارز و کاهش ارزش پول ملی می‌شود. تقویت دیپلماسی اقتصادی می‌تواند به کاهش تأثیر تحریم‌ها کمک کند.
تأثیرات بازار ارز بر بازارهای دارایی
نوسانات بازار ارز تأثیر مستقیمی بر قیمت طلا دارد. با افزایش نرخ ارز، قیمت طلا نیز به دلیل ارزش‌گذاری بر اساس دلار، افزایش می‌یابد. این رابطه باعث می‌شود که طلا به عنوان یک دارایی امن در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی جذابیت بیشتری پیدا کند. بازار مسکن نیز تحت تأثیر نوسانات ارز قرار دارد. افزایش نرخ ارز معمولاً باعث افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز و قیمت نهایی مسکن می‌شود. این امر منجر به کاهش قدرت خرید خانوارها و رکود در بازار مسکن می‌شود.
نوسانات ارز تأثیرات دوسویه بر بازار سهام دارد. افزایش نرخ ارز ممکن است منجر به افزایش سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور شود، اما در عین حال، بی‌ثباتی ارزی می‌تواند اعتماد سرمایه‌گذاران را کاهش داده و منجر به خروج سرمایه از بازار بورس شود. همچنین نوسانات ارزی حاشیه سود گروهی از صنایع که مواد اولیه آن وارداتی است، اما محصول آن در داخل کشور به صورت ریالی به فروش می‌رود را به شدت کاهش می‌دهد. در بازار خودرو نیز، افزایش نرخ ارز مستقیماً منجر به افزایش قیمت خودروهای وارداتی و حتی تولیدات داخلی می‌شود. این امر به دلیل وابستگی صنعت خودروسازی به مواد اولیه و قطعات وارداتی است.
مسیر مدیریت بازار ارز
یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مدیریت بازار ارز، افزایش شفافیت در سیاست‌های ارزی و اقتصادی است. انتشار اطلاعات دقیق و به موقع از سوی بانک مرکزی به کاهش انتظارات تورمی و نوسانات بازار کمک می‌کند. کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تقویت صادرات غیرنفتی می‌تواند از آسیب‌پذیری اقتصاد در برابر نوسانات ارزی بکاهد. حمایت از صنایع صادرات‌محور و جذب سرمایه‌گذاری خارجی از جمله اقدامات ضروری در این زمینه است. از سوی دیگر افزایش ذخایر ارزی از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی و بهبود صادرات می‌تواند به بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز کمک کند. این اقدام موجب افزایش اعتماد عمومی به توانایی بانک مرکزی در کنترل نوسانات می‌شود.
کنترل رشد نقدینگی و اتخاذ سیاست‌های پولی منضبط می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش تورم و ثبات بازار ارز داشته باشد. تداوم اجرای سیاست کنترل ترازنامه بانک‌ها و مدیریت تسهیلات تکلیفی از جمله راهکارهای مؤثر در این زمینه است. همچنین هماهنگی بین سیاست‌های پولی، مالی و تجاری شرط لازم کاهش نوسانات ارزی است. ایجاد یک ساختار منسجم برای تصمیم‌گیری اقتصادی از جمله الزامات مدیریت بازار ارز است.
طراحی یک بازار کارای ارزی با راه‌اندازی بازار ارز تجازی
اخیرا بانک مرکزی اقدام به راه‌اندازی بازار ارز تجاری کرد که هدف آن ایجاد بستری شفاف برای تأمین ارز مورد نیاز فعالان تجاری و کاهش نوسانات ارزی است. این بازار به گونه‌ای طراحی شده که تجار می‌توانند ارز مورد نیاز خود را از طریق سامانه‌ای رسمی تأمین کنند. بازار ارز تجاری به کاهش واسطه‌گری و افزایش شفافیت در تخصیص ارز کمک می‌کند و با تنظیم عرضه و تقاضای ارز، این بازار می‌تواند به کاهش نوسانات نرخ ارز کمک کند. همچنین تأمین ارز موردنیاز فعالان تجاری با نرخ مناسب و در یک کریدور مشخص، می‌تواند به افزایش صادرات غیرنفتی و کاهش فشارهای ناشی از تحریم‌ها کمک کند.
نظر شما